Iaido – „droga stawiania czoła przeciwnikowi” – znane również jako Iai (jednoczesna obecność), Nukiiai (jednoczesne dobycie), Bakken (dobywanie ostrza), Battojutsu (sztuka sięgania po ostrze), to obronna sztuka walki mieczem japońskim, wchodząca w skład współczesnych budo (obok kendo, kyudo, judo etc).
W najprostszym przekazie iaido to zbiór technik błyskawicznego dobywania katana, celem skutecznego wyeliminowania zagrożenia. W szerszym aspekcie jest to w pełni samodzielna i skuteczna metoda nie tylko władania mieczem, ale również sposób doskonalenia, poprzez trening, samej istoty ćwiczącego – między innymi jego wytrwałości, hartu ducha, zdolności podejmowania decyzji w sytuacjach stresowych. Istotą tej sztuki nie jest jedynie nauczyć wojownika skutecznie zabijać (chociaż należy pamiętać, że techniki miecza właśnie temu służą), lecz uposażyć go w tak silną postawę (fizyczno-duchowo-umysłową), która sama zniechęci wroga do podjęcia ataku w myśl zasady Kochi wa saya no naka ni ari – „zwycięstwo przychodzi, gdy miecz pozostaje w pochwie”.
Każdy ruch w sztuce Iaido musi być wykonywany z pewnością, płynnością i być poparty szczerą intencją, tak więc można rzec, że Iaido jest sztuką chodzenie przez życie – w życiu trzeba pewnie stawiać każdy krok i iść z uniesioną głową mimo przeciwności losu. Jeśli Twój duch jest silny, to Twoje Iaido również takie będzie.
Najważniejsze kwestie w doskonaleniu Iaido to kokoro (serce, umysł, duch), oraz zrównoważenie pracy ciała, aby było zdrowe. Bardzo ważnym dla zdrowego ciała jest oddech. Dzięki uregulowaniu oddechu człowiek nie doświadcza zaburzeń w codziennym życiu. Można żyć w ciągłym spokoju, mając zawsze niezmącone serce.
ZNKR - ZEN NIHON KENDO RENMEI
Seiza:
1. Mae前 (MJER-MSR)
2. Uchiro 後ろ (MJER-MSR)
3. Ukenagashi受け流し (MJER-MSR)
Tatehiza:
4. Tsuka-ate柄当て (Hoki-ryu)
Tachi:
5. Kesa-giri袈裟切り (Hoki-ryu)
6. Morote-tsuki諸手突き (MJER-MSR)
7. Sampo-giri三方切り)
8. Ganmen-ate顔面当て (MJER-MSR)
9. Soete-Zuki添え手突き (Hoki-ryu)
10. Shihoo giri四方切り (Hoki-ryu)
11. Sogiri総切り (MJER-MSR)
12. Nuki uchi抜き打ち (Mugai Ryu)
Formy Iaido podstawowo dzieli się na dwa „rodzaje” – ZNKR – Zen Nihon Kendo Renmei oraz Koryu. Seitei Iai, jest to zbiór form pochodzących z kilku dawnych stylów iaijutsu, wyselekcjonowanych, zmodyfikowanych i skodyfikowanych przez komisję Iaido.
Zostały one stworzone w latach 60 XX wieku dla potrzeb kendo, którego praktycy (tak uczniowie, jak i mistrzowie), wraz z postępującym usportowieniem kendo poczęli zaniedbywać trening mieczem na korzyść shinai’a. Pierwotnym celem form seitei było nauczenie adeptów kendo posługiwania się prawdziwym mieczem, ze szczególnym uwzględnienie jego błyskawicznego dobywania – należy bowiem pamiętać, że iaijutsu będące przodkiem iaido było nierozerwalnie połączone z kenjutsu, protoplastą kendo.
W roku 1967 komisja złożona z 11 mistrzów Iaido (ćwiczących style Muso Shinden Ryu, Muso Jikiden Eishin Ryu, Hoki-Ryu oraz Hasegawa-Ryu), stworzyła zestaw pierwszych 7 kata Seitei Iai .
Pierwsze 4 formy wykonuje się z pozycji siedzącej (seiza, lub też tatehiza), pozostałe 3 z pozycji stojącej (tachi). Z czasem dostrzeżono, że Seitei Iai wymagają uzupełnienia o dodatkowe techniki, tak więc w 1980 roku kolejna komisja Iaido wzbogaciła je o kolejne 3 formy stojące (8-10). Swój aktualny obraz Seitei Iai uzyskały w 2000 roku, kiedy komisja Iaido dodała ostatnie 2 formy wykonywane z pozycji stojącej.
Należy zaznaczyć, że formy Seitei nie są niezmienne. Są one co jakiś czas modyfikowane przez komisję Zen Nihon Kendo Renmei Iai (oddział Iai Ogólnokrajowej Japońskiej Federacji Kendo), tak by stanowiły możliwie najskuteczniejsze formy władania mieczem japońskim.
Formy Seitei Iai, według niektórych źródeł, zawierają 90% podstaw Iaido, jednakże do pełnego zrozumienia i opanowania technik Iai wymagane jest rzetelne trenowanie starych form koryu.
KORYU
Koryu, to określenie będące złączeniem „KO” – dawne, oraz „Ryu” – szkoła i oznacza „dawna szkoła”.
Określenie to odnosi się nie tylko do Iaido, ale również innych sztuk walki. Techniki, które zawierają się w formach danego koryu niejednokrotnie stanowią spuściznę dawnych mistrzów sztuk walki, którzy poprzez lata praktyki oraz treningu udoskonalali dane kata i techniki tak, by były one możliwie najskuteczniejsze. Ćwicząc formy koryu należy o tym bezwzględnie pamiętać – są to potomkowie tych samych form, które w dawnych czasach stanowiły credo umiejętności samurajów, których życie niejednokrotnie zależało od ich mistrzowskiego opanowania.
Same koryu niejednokrotnie wyrastały z siebie nawzajem – najzdolniejsi uczniowie danych stylów albo zostawali ich mistrzami (tzw. soke) dbając o trwałość danej szkoły, albo opuszczali swe dojo by założyć własne. Tworząc nowe szkoły często wykorzystywali nauki nie tylko swoich dawnych mistrzów, ale i wzbogacali je o własne przemyślenia i techniki.
Mówiąc o Koryu nie sposób nie napomknąć o początkach Iai jako sztuki walki. W wielu tekstach za wynalazcę sztuki iaijutsu podaje się osobę Hayashizaki Jinsuke Shigenobu, żyjącego około roku 1549. Poglądowi temu sprzyja fakt iż, według niektórych źródeł, blisko 200 szkół iaijutsu przywołuje go jako swojego twórcę. Nie jest to jednak do końca prawdą, bo chociaż o samym mistrzu Hayashizakim niewiele wiadomo, to pewnym jest jednak to, że był on propagatorem, a nie twórca sztuk Iai, których prawdziwa geneza znika w mrokach historii. Nie ulega jednak wątpliwości, że Hayashizaki założył własną szkołę Iai (której chram po dziś dzień znajduje się w mieście Maryuma w prefekturze Yamagata), na bazie której wyrosły takie style jak Hoki Ryu, Tamiya- Ryu (oba założone przez uczniów mistrza Hayashizaki) oraz Jikiden Eishin Ryu z którego wywodzi się Muso Shinden Ryu.
Muso Shinden Ryu jest stosunkowo „młodym” stylem, bowiem powstałym w 1933 roku, jednocześnie obok MJER będącym jednym z najpopularniejszych systemów Iaido.
Szkoła ta została założona przez mistrza Nakayama Hakudou (1869-1958), jedynego posiadacza jednocześnie 10 Dan w Iaido, Kendo i Jodo, oraz ówczesnego mistrza szermierki Straży Cesarskiej.
Według niektórych źródeł, mistrz Nakayama miał jakoby odnaleźć na jednej z Japońskich wysp zwoje zawierające traktaty dotyczące pradawnych technik Iai i na ich bazie stworzyć swój styl. Prawdziwa geneza stylu Muso Shinden wygląda inaczej i wymaga znajomości podstaw historii szkoły Muso Jikiden Eisin Ryu, w której po 11 pokoleniu mistrzów (licząc od mistrza Hayashizaki), doszło do rozłamu na dwie oddzielne linie – Tanimura, oraz Shinomura. Otóż, mistrz Nakayama poznawał MJER w przekazie obu linii, ostatecznie zostając ostatnim wielkim mistrzem linii Shimura (linia ta wygasa z momentem narodzin Muso Shinden Ryu).
Mistrz Nakayama, jak każdy praktyk dawnych sztuk walki, zobowiązany był do utrzymywania w tajemnicy technik swojej szkoły swoistą przysięga krwi. Jednakże, w chwili kiedy wzbogacił nauki MJER’u o własne przemyślenia, oraz o nowe kata (Inyoshintai kaewaza) stworzył nowy style Musoshindenryubattojutsu i przysięga przestała go obowiązywać.
Wartym zaznaczenia jest tutaj fakt, że nazwa Muso Shinden nie była praktycznie znana przed 1955 rokiem. Do tego momentu, styl mistrza Nakayama występował pod nazwą Oomori-Ryu lub Hasegawaeishin-Ryu i dopiero jego uczniowie spopularyzowali obecną nazwę.
Jak więc widać, Muso Shinden Ryu nie pochodzi z jakichś magicznych zwojów, lecz z „żywych” technik Muso Jikiden Enshin Ryu, które mistrz Nakayama zmodyfikował w oparciu o własne doświadczenie i wiedze. Należy w tym miejscu również zaznaczyć, że to właśnie mistrz Nakayama Hakudo jako pierwszym użył termin Iaido w miejsce Iaijutsu.
Muso Shinden Ryu jak każde Koryu dzieli swoje kata na 3 poziomy zaawansowania. I tak wyróżniamy poziom Shoden, który można tłumaczyć jako „wstępny”, poziom Choden – czyli „zaawansowany”, oraz Okuden – zwany „tradycją wnętrza” albo poziomem mistrzowskim.
W Iaido istnieje zróżnicowanie na stopnie uczniowskie Kyu (od 5 do 1), oraz mistrzowskie Dan (1-10). Te ostatnie są dodatkowo zróżnicowane tytułami Renshi (wyćwiczony wojownik), Kyoshi (wyedukowany wojownik) oraz Hanshi (wzorowy wojownik). Zdobycie poszczególnych stopni następuje na drodze egzaminów zdawanych przed komisją, a polegających na prezentacji zadanych form kata.
Shoden:
Formy poziomu shoden pochodzą z Oomori-Ryu.
Wszystkie poza dziesiątą wykonywane z pozycji seiza:
1.Shohatto (初発刀) („Rozpoczynające ostrze”)
2.Sato (左刀) („Lewe ostrze”)
3.Uto (右刀) („Prawe ostrze”)
4.Atarito (当刀) („Trafiające ostrze”)
5.Inyoshintai (阴様进退) („Przypływy i odpływy in-yo”)
6.Ryuto (流刀) („Płynące ostrze”)
7.Junto Kaishaku (顺刀) („Ostrze porządku”)
8.Gyakuto (逆刀) („Odwrócone ostrze”)
9.Seichuto (势中刀) („Ostrze skupionej energii”)
10.Koranto (虚乱刀) („Dzikie ostrze tygrysa”)
11.Inyoshintai kaewaza (阴様进退替技) („Przypływy i odpływy in-yo”)
12.Nukiuchi (抜打)(„Dobycie i cięcie”)
Chuden:
Formy poziomu chuden pochodzą z Eishin-Ryu.
Wykonywane w pozycji tete-hiza
1.Yokogumo (横云) („Brzeg chmury”)
2.Tora issoku (虎一足) („Krok tygrysa”)
3.Inazuma (稲妻) („Błyskawica”)
4.Ukigumo (浮云) („Płynąca chmura”)
5.Yamaoroshi (山颪) („Wiatr znad szczytów”)
6.Iwanami (岩浪) („Fale rozbijające się o skały”)
7.Namigaeshi (鳞返) („Odwracanie łusek”)
8.Urokogaeshi (波返) („Powracająca fala”)
9.Takiotoshi (滝落) („Strugi wodospadu”)
10.Nukiuchi (抜打) („Dobycie i uderzenie”)
Okuden
Formy tego poziomu podzielone są na siedzące i stojące
Tete-hiza:
1.Kasumi (霞) („Mgła”)
2.Sunekakoi (脛囲) („Zatrzymanie rękojeści”)
3.Shihogiri (四方切) („Cięcie czterech kierunków”)
4.Tozume (戸詰) („Zablokowany w drzwiach”)
5.Towaki (戸脇) („Obok wejścia”)
6.Tanashita (棚下) („Pod nawisem”)
7.Ryozume (両詰) („Obustronna przeszkoda”)
8.Torabashiri (虎走) („Biegnący tygrys”)
Tachi-waza:
1.Yukizure (行連) („Towarzysze podróży”)
2.Tsure-dachi (連達) („W towarzystwie”)
3.Somakuri (惣巻) („Pod zalewem wrogów”)
4.Sodome (総留) („Lawina ciosów”)
5.Shinobu (信夫) („Ostrze nocy”)
6.Yukichigai (行違) („Splątane ścieżki”)
7.Sodesuri-gaeshi (袖摺返) („Świadectwo mądrości”)
8.Mon-iri (門入) („Przekraczanie bramy”)
9.Kabezoi (壁添) („Przy ścianie”)
10.Uke-nagashi (受流) („Przyjęcie i przepuszczenie”)
11.Ryohi-hikitsure (両ひ引連) („Prowadząc wojownika”)
12.Oikake-giri (追掛切) („Ścigające cięcie”)
Seiza:
13.Itomagoi (暇乞) („Pożegnanie”)
Literatura:
Yamatsuta S. Podstawy Iaido Styl Muso Shinden. 2012. Diamond Books. Bydgoszcz
Tanaka F. Sztuki walki samurajów. Teoria i praktyka. 2005, Diamond Books. Bydgoszcz
Piotrowicz T. Battodo. Podręcznik szermierki samurajkiej, wydanie II zmienione. 2009. Warszawskie Centrum Karate. Warszawa
http://www.macierz.org.pl/artykuly/joga_i_budo/iaido_iaijutsu-japonska_tradycyjna_szermierka.html – dostępność 20.03.2013